Drewno jest surowcem odnawialnym, przyjaznym ekologicznie i zdrowym

Będąc materiałem o różnych kierunkach użytkowania, od tysięcy lat było i nadal jest niezbędne w budownictwie, transporcie, do wytwarzania licznych przedmiotów codziennego użytku i jako źródło energii.

Jest przy tym surowcem odnawialnym, przyjaznym ekologicznie i zdrowym.

Dzięki całej gamie zalet użytkowych, także swojej naturalnej różnorodności i niezaprzeczalnemu pięknu – nie ma sobie równych, szczególnie dzisiaj.

Drewno uszlachetnione, modyfikowane i łączone z innymi tworzywami konkuruje skutecznie nawet z materiałami oferowanymi przez najnowsze technologie.

W wielu branżach, m. in. w meblarstwie, budownictwie mieszkaniowym, szkutnictwie, przeżywa drugą młodość.

Czy tego chcemy, czy nie – wciąż pozostaje niezastąpione.

Polska znajduje się w gronie kilkunastu największych producentów drewna na świecie

Głównym jego dostawcą na rynek krajowy są Lasy Państwowe, które pokrywają ponad 90 proc. zapotrzebowania przemysłu i mieszkańców na ten surowiec.

Pozyskują średnio niewiele ponad połowę miąższości drewna, które przyrasta w lesie – cała reszta zwiększa zapas na pniu.

Dzięki temu zasoby drewna w Lasach Państwowych rosną.

Według Wielkoobszarowej Inwentaryzacji Stanu Lasu 2009–2013 w ciągu ostatnich 20 lat zwiększyły się o ponad 520 mln m3 grubizny brutto, do 1 929 mln m3.

Ponieważ jednocześnie rośnie powierzchnia lasów, a przede wszystkim ich zasobność, ocenia się, że Lasy Państwowe będą mogły zwiększyć pozyskanie drewna z 36 mln m3 w roku 2013 do 40 mln m3 w roku 2030 i 45 mln m3 w połowie stulecia.

W związku z szybkim rozwojem przemysłu opartego na drewnie będzie to mieć ogromne znaczenie dla całego sektora leśno-drzewnego w Polsce.

Bez drewna nie sposób wyobrazić sobie rozwoju cywilizacji ludzkiej

Do dziś, będąc niewyczerpanym surowcem dla mnóstwa produktów, ciągle stanowi znaczącą część tego, co człowiek przetwarza, a potem wykorzystuje.

Jeżeli jednak w czasach starożytnych drewno używane było w około dwustu zastosowaniach, a na początku XX wieku – w dwóch tysiącach, to współcześnie liczba zastosowań drewna szacowana jest na dziesięć, a może nawet trzydzieści tysięcy.

Czy można zatem się dziwić, że miniona dekada po raz kolejny w dziejach nazywana jest początkiem wieku drewna – czasu drewna…?

Drewno – materiał, jakich mało

Drewno składa się głównie z celulozy (53 proc.) i ligniny (29 proc.), a pozostałe 18 proc. stanowią chemiceluloza, białko, tłuszcze i żywice.

W elementarnym przekroju jest zbudowane przede wszystkim z takich pierwiastków, jak węgiel (ok. 50 proc.) i wodór (ok. 6 proc.).

Reszta to głównie tlen oraz w śladowych ilościach: mangan, żelazo, wapń, azot, potas, magnez, krzem, chlor i sód.

Drewno znajduje ok. 30 tysięcy zastosowań.

Ma liczne zalety, które nadają mu wręcz uniwersalne funkcje.

Postęp techniczny i rozwój technologii sprawiły, że choć jest to jeden z pierwszych surowców, który w rękach pierwotnego człowieka wyznaczał kierunek cywilizacji, drewno wciąż pozostaje materiałem niezwykle nowoczesnym.

Jest trwałe i długo opiera się procesom starzenia. W sprzyjających warunkach potrafi przetrwać wieki.

Łatwo poddaje się procesowi przystosowania do warunków wilgotnościowych otoczenia, „oddycha”. Potraktowane odpowiednimi preparatami, staje się niepalne.

Jest lekkie, choć różne gatunki cechuje różny ciężar właściwy (wyjątkowo lekkie jest drewno drzewa balsa z rodziny wełniakowatych, rosnącego w Ameryce Południowej i Indiach; jest 2–2,5 razy lżejsze od korka, 5–6 razy lżejsze od drewna dębowego), elastyczne i wytrzymałe.

Porowata struktura drewna sprawia, że ma niski współczynnik przewodzenia ciepła i jest znakomitym materiałem izolacyjnym.

Właściwości drewna

Charakteryzując się właściwościami rezonansowymi, wzmacnia dźwięki, co sprawia, że od zarania cywilizacji stosuje się je do wytwarzania instrumentów muzycznych.

Ale też konstrukcje drewniane znakomicie tłumią hałas i dziś są używane jako ekrany akustyczne.

Drewno to również produkt wyjściowy w procesie wytwarzania celulozy i papieru.

Zarówno w postaci podstawowej (skrzyń zbitych z desek), jak i przetworzonej (tektury, kartony) stosuje się je do opakowań i transportu wielu produktów, również żywnościowych.

Ten historycznie najstarszy (obok kamienia i gliny) materiał konstrukcyjny znakomicie nadaje się do budowy monumentalnych obiektów – domów, mostów, jednostek pływających.

Wykorzystując drewno, stawiano zręby cywilizacji, w starożytności i czasach nowożytnych budowano na nim – w przenośni i dosłownie – początki struktur organizacji plemiennych i państwowych, a potem świetność rodów, miast i krajów.

Drewno – surowiec uniwersalny

Cechą, której nie ma żadne inne tworzywo konstrukcyjne poza drewnem, jest jego odnawialność.

Jednakże przy założeniu, że gospodarka leśna, służąca jego pozyskaniu, będzie prowadzona zgodnie z zasadami ekorozwoju i odbudowy spożytkowanych zasobów w procesie odnowienia lasu.

Zasoby drewna dadzą się odnawiać w relatywnie szybkim procesie, który praktycznie, w odniesieniu do przynajmniej niektórych gatunków, można mierzyć cyklem życia człowieka.

I jeszcze jedna szczególna cecha drewna: surowiec ten powstaje w wyniku naturalnego procesu biologicznego – fotosyntezy i nie wymaga żadnych nakładów energii, które mogłyby obciążać środowisko.

Drewno zawiera w sobie energię słoneczną zakumulowaną podczas wegetacji.

Za swego rodzaju ciekawostkę można uznać fakt, że energia angażowana w procesie fotosyntezy przez zasoby leśne naszego globu około dziesięciokrotnie przewyższa ilość energii generowanej w procesie spalania trzech podstawowych obecnie kopalnych surowców energetycznych – ropy naftowej, gazu ziemnego i węgla.

Przemysł drzewny motorem rozwoju gospodarczego

Las spełnia funkcje dochodotwórcze w wyniku sprzedaży materialnych i niematerialnych pożytków z niego.

Bezpośrednio i pośrednio uczestniczy też w tworzeniu dochodu narodowego.

Przynosi dochody właścicielom (osobom fizycznym i prawnym, Skarbowi Państwa w postaci podatków), dla których jest zarazem lokatą majątkową.

Mówiąc o szeroko rozumianych ekonomicznych funkcjach lasu (bo funkcje surowcowe nie wyczerpują tego pojęcia). Nie można nie wspomnieć, że jest miejscem pracy dla wielkich rzesz ludzi.

Przemysł drzewny i przetwórstwa drzewnego oraz ogromna plejada firm obsługujących tę branżę (od przemysłu maszynowego, poprzez przemysł chemiczny, po środki transportu) są ważną częścią gospodarki wielu krajów. Raz jeszcze posłużmy się przykładem z własnego podwórka.

W 2007 r. Państwowe Gospodarstwo Leśne Lasy Państwowe zatrudniało nieco ponad 26 tys. osób.

Las jest jednak miejscem pracy również dla blisko 50 tys. ludzi zajmujących się bezpośrednio w nim działalnością gospodarczą i ochronną. 300 tys. osób to łączna liczba zatrudnionych w przemysłach: drzewnym i wyrobów z drewna, meblarskim i papierniczym (dane GUS za pierwsze półrocze 2008 r.).

Nie sposób policzyć miejsc pracy w branżach produkujących dobra materialne i świadczących różnego rodzaju usługi na rzecz branż już wymienionych, jak również tych, które z surowców leśnych korzystają.

A polski przemysł drzewny ma 11 procentowy udział w krajowym eksporcie i ponad 7-procentowy w produkcji sprzedanej całego przemysłu krajowego. Udział pozostałych – w tej części, która ma związek z leśnymi pożytkami – trudno określić.

Motorem napędzającym ten skomplikowany mechanizm gospodarczy jest las.

Przemysł drzewny a gospodarka polska

Sektor gospodarki Polski zajmujący się przerobem drewna zatrudnia aż 330 tys. osób, co stanowi 2,5 proc. zatrudnienia w całej gospodarce?

A nie liczymy tu zatrudnionych przy hodowli lasu i pozyskaniu drewna – a to dodatkowe 25 tys. osób w Lasach Państwowych i dalsze ok. 50 tys. w firmach wykonujących różne prace leśne.

Co jeszcze ważniejsze, przemysł drzewny wytwarza 2,3 proc. PKB kraju oraz około 11 proc. wartości dodanej w przetwórstwie przemysłowym w Polsce.

To jest przeszło 30 mld zł rocznie. Nie jest to przy tym wytwórca jednego produktu.

Mamy bowiem w kraju silny przemysł meblarski i równie silną grupę producentów płyt z drewna – wiórowych, pilśniowych i innych.

Mamy wielkie kombinaty zajmujące się produkcją celulozy i papieru.

Mamy wreszcie rozległy sektor złożony z producentów tarcicy, palet, podłóg drewnianych, architektury ogrodowej, konstrukcji drewnianych. Domów z drewna i dziesiątków innych produktów które widzimy we własnych mieszkaniach i ogrodach.

Grupy te wnoszą do gospodarki podobne wartości – ich udział we wspomnianych 11 proc. wartości dodanej w przetwórstwie przemysłowym wynosi odpowiednio: 35 proc. – branża tartaczna i wyrobów z drewna, w tym płyt, 35 proc. – branża meblarska i 30 proc. – branża papiernicza.

Pozycja Polski w UE

Mało kto wie, że nasz kraj jest największym w UE producentem podłóg drewnianych, płyt HDF/MDF i wyposażenia ogrodów, czwartym producentem mebli, drugim producentem płyt wiórowych, ósmym producentem tarcicy.

Wszystkich firm kupujących i przetwarzających w Polsce drewno okrągłe zarejestrowano ok. 7,5 tysiąca.

Oczywiście nie są to firmy meblarskie, stolarskie itp. – ich jest kilka razy więcej. Aż 95 proc. z tych 7,5 tys., to jednostki małe i bardzo małe, przerabiające do 10 tys. m³ drewna okrągłego/rok, które mają udział w rynku wynoszący tylko 32 proc.

Dla porównania, firmy przerabiające od 50 tys. m³/rok aż do kilku mln m³ drewna okrągłego stanowią tylko 1 proc. wszystkich jednostek, ale mają udział w rynku wynoszący aż 50 proc.

Zasoby drewna

Duże znaczenie dla polskiego przemysłu drzewnego ma fakt, że bazuje on nieomal w całości na krajowych zasobach drewna, pozyskiwanego z polskich lasów.

A lasy te prawie w całości należą do Skarbu Państwa, który oddał je we władanie Państwowego Gospodarstwa Leśnego Lasy Państwowe.

Są to zasoby niebagatelne. Powierzchnia tych lasów to ok. 9,2 mln ha, a w nich są zasoby drewna w postaci rosnących drzew wynoszące ok. 2,4 mld m³, które co roku wzrastają.

Roczne pozyskanie drewna okrągłego w Lasach Państwowych to 39 mln m³ a jest to tylko nieco więcej niż 50 proc. tego, co corocznie w lasach tych przybywa.

Są jeszcze lasy prywatne, których jest w Polsce ok. 18 proc. (powierzchniowo).

Pochodzi z nich szacunkowo ok. 4 mln m³ drewna rocznie.

Trochę drewna okrągłego przemysł drzewny importuje, głównie z Białorusi.

Ten import to ok. 3 mln m³ rocznie.

Niestety jest też eksport z Polski takiego nieprzetworzonego drewna (ok. 2,5 mln m³/rok), co jest solą w oku polskich przetwórców, mających ogromny potencjał produkcyjny, nie wykorzystany ze względu na zbyt niską podaż surowca z lasów Polski.

Łatwo zauważyć, że na półkach marketów i w składach budowlanych najczęściej spotykamy produkty z sosny.

Nic w tym dziwnego, jeśli spojrzymy na skład gatunkowy polskich lasów.

Udział wybranych gatunków w całości ich zasobów jest następujący: sosna – 61,3 proc.; świerk – 6,6 proc.; buk – 6,8 proc.; dąb – 6,2 proc.

Przemysł drzewny ma jeden podstawowy problem, od lat blokujący jego rozwój

To monopolistyczna pozycja Lasów Państwowych i stosowany przez nie system sprzedaży drewna – cenotwórczy i stanowiący zaprzeczenie stabilności zaopatrzenia przedsiębiorstw drzewnych w ich podstawowy surowiec.

Są ekspertyzy, które udowadniają, że właściwe unormowanie tej sprawy dałoby Polsce wzrost PKB o 0,25 proc. – to naprawdę dużo.

Jednak LP same nie są tym specjalnie zainteresowane, a kolejne rządy tylko mnożą obietnice rozwiązania tego problemu Jak długo jeszcze to potrwa?

Drzewo, drewno a ekologia

Drzewa są bardzo ważnym elementem środowiska przyrodniczego, stanowią dobro narodowe i są wspólną wartością społeczeństwa, niezależnie od tego gdzie rosną: w lesie, w szczerym polu, ogrodzie, przy drodze czy w mieście.

Pierwotnie ludzie karczowali lasy dla uzyskania nowych przestrzeni, później powtórnie zachwyceni ich pięknem sadzili drzewa wokół miejsc swojego zamieszkania.

Drzewa od zawsze wzbudzały szacunek ludzi, którzy mimo, że nie posiadali jeszcze wiedzy o ich roli i znaczeniu często przypisywali im dobroczynną i magiczną moc.

Wierzyli, że drzewa otaczają ich swoją opieką.

Dziś jesteśmy bogatsi o naukowe wytłumaczenie na czym polega funkcjonowanie drzew w przyrodzie.

Dlatego w związku z postępującą degradacją środowiska naturalnego, zmianami klimatu niesprzyjającymi dla życia, zaistniała ogromna potrzeba propagowania wiedzy o drewnie, drzewach i zachęcania do ich sadzenia i ochrony. Również tych które już są częścią naszego środowiska.

Nie należy również zapominać o ekologicznym aspekcie stosowania drewna.

Ekologia wiąże się ściśle z potrzebami człowieka i jego oczekiwaniami wobec otaczającego go świata, a zarazem z osiągnięciami nauki i poszerzaniem wiedzy i świadomości społecznej.

Poza wymienionymi wcześniej cechami drewno posiada również inne istotne zalety

Mianowicie wielkie połacie leśne mają wpływ na dostarczanie tlenu do atmosfery oraz oczyszczanie jej z dwutlenku węgla oraz innych szkodliwych substancji.

Ogólnie zastosowanie ekonomiczne jest nie do przecenienia dlatego nie tylko ze względu na pozyskiwany surowiec w postaci drewna powierzchnię lasów powinno się zwiększać.

Samo drewno jako surowiec jest materiałem ekologicznym i ekonomicznym.

Ogrzewanie domów wykonanych z drewna wymaga mniej energii niż w przypadku domów betonowych.

Samo ogrzewanie drewnem jest bardziej ekologiczne niż np. węglem. Jako odpad również jest ekologiczny, nie ma problemu z jego ponownym przetworzeniem czy utylizacją.

Drewno poza tym jako surowiec pochodzący z natury jest bliski człowiekowi.

Kojarzy się z ciepłem, czymś naturalnym i ludzie zawsze cenili ten surowiec.

Także drewno będzie nadal w znacznym stopniu wykorzystywane przez człowieka w wielu dziedzinach życia i działalności gospodarczej przede wszystkim ze względu na uniwersalność, odnawialność i dostępność.

Różne gatunki drewna przejawiają różnorodne właściwości co do elastyczności, trwałości czy odporności na warunki atmosferyczne i dlatego ten surowiec posiada tak wiele zastosowań w wielu dziedzinach życia człowieka.

DREWNO W PORÓWNANIU DO INNYCH MATERIAŁÓW JEST SUROWCEM ODNAWIALNYM

Zapasy takich surowców jak ropa czy rudy metali kiedyś się wyczerpią a zasoby drewna są praktycznie niewyczerpane.

Mimo, że powierzchnia lasów znacznie się zmniejszyła wskutek tysiąca lat używania drewna praktycznie do wszystkiego nadal istnieją obszerne połacie leśne bogate w surowiec a wobec zmiany polityki wielu państw zasoby leśne zaczynają się powiększać.

Nie dotyczy to wszystkich krajów ale na dobry początek jest to znaczny krok na przód by odnowić pierwotne zasoby leśne, a co za tym idzie ilość dostępnego drewna jako uniwersalnego surowca.

Jest zatem oczywiste, że wszędzie tam, gdzie to jest realne oraz technicznie i ekonomicznie uzasadnione drewno powinno być szeroko stosowane.